.png)
Terug naar Joegoslavië, de oorlog in Bosnië
Vanaf maandag 5 januari om 21.25 uur op VRT Canvas en VRT MAX
11 december 2025 - Meer dan dertig jaar na de bloedige oorlog, waarin Bosnië zich afscheidde en onafhankelijk werd van Joegoslavië, keren we terug naar het land. Vandaag laait de oorlogsretoriek opnieuw op, en de spanningen tussen de federatie van Bosnië - Herzegovina en de Servische deelrepubliek “Republika Srpska” dreigen te escaleren.
In elke aflevering volgen we mensen wier levens elkaar op een of andere manier hebben gekruist vóór of tijdens de Bosnische oorlog: slachtoffers, daders, maar ook voormalige vrienden, buren en getuigen die de gruwel van dichtbij hebben meegemaakt.
Elke aflevering vertrekt vanuit een diepgewortelde, persoonlijke wens: de intense drang om na vele jaren opnieuw die ene bijzondere persoon te ontmoeten. Misschien bezit juist die persoon de antwoorden op levenslange vragen — antwoorden die verlichting kunnen brengen en helpen de pijn van een oud trauma te verzachten.
Aflevering 1: De detentiekampen: Celibici (deel 1)
Esad was tijdens de Bosnische oorlog kampbewaker in het Celibici detentiekamp waar Bosniakken honderden onschuldige Servische burgers gedurende enkele maanden gevangen hielden in mensonterende omstandigheden. Na zijn veroordeling in 1998 door het Joegoslaviëtribunaal en zijn gevangenisstraf leeft hij een teruggetrokken bestaan in Finland. In een poging om zijn leven terug op de rails te krijgen zoekt Esad toenadering tot de nabestaanden van zijn slachtoffers. Hij wil hen in persoon zijn excuses aanbieden. Batko, een Serviër die samen met zijn Kroatische vrouw naar Denemarken vluchtte bij het begin van de oorlog, kon niet voorkomen dat zijn vader in het Celebici kamp werd opgesloten waar hij gruwelijk werd mishandeld door Esad en daarbij het leven liet. Zal Batko de uitgestoken hand van Esad aanvaarden? Hoe beleeft Batko deze hevige emoties en kan hij zijn schuldgevoelens uiteindelijk een plaats geven?
"De laatste keer dat ik mijn vader zag, was op 22 april 1992. Hij zei ons dat we moesten vluchten omdat er oorlog zou uitbreken. Hij zei "Ik ben een oude man. Niemand gaat mij komen halen om mee oorlog te voeren." Hij was 100% zeker dat hij niet in de problemen zou komen als hij bleef. Ik heb me vaak afgevraagd of mijn vader niet vermoord zou zijn als ik ook gebleven was. Ik heb geregeld gedroomd over hoe hij vermoord werd in de gevangenis. Waarom heb ik hem niet mee naar het buitenland genomen?" - Batko over het schuldgevoel waar hij tot vandaag mee worstelt over de dood van zijn vader.
"Als je jezelf God waant en denkt dat je zomaar kan doen wat je wil zonder dat iemand je zal straffen, wordt het gevaarlijk. Ik kon eender welke gevangene uitkiezen, die neerschieten en zeggen dat hij probeerde te ontsnappen. Niemand zou er vragen bij gesteld hebben. Ik besliste wie er bleef leven en wie stierf." - Esad over zijn tijd als kampbewaker
Aflevering2: De detentiekampen: Celibici (deel 2)
De Servische Bojana is de weduwe van Slavko. Ze hadden samen twee kinderen en leidden een zorgeloos bestaan tot de Bosnische oorlog in 1992 uitbrak en Bojana met haar elfjarige dochter Slavica wegvluchtte. Slavko werd door Moslim milities opgepakt en gevangengezet in het Celebici detentiekamp waar hij onder andere door Esad zwaar gefolterd werd. Slavko stierf aan zijn verwondingen waardoor Bojana ervan overtuigd is dat Esad de laatste is die haar man levend heeft gezien en zijn laatste woorden moet hebben gehoord. Esad werd in 1998 door het Joegoslaviëtribunaal veroordeeld en leidt nu een teruggetrokken bestaan in Helsinki. In Bosnië wordt hij door mensen van zijn eigen etniciteit als een verrader beschouwd omdat hij schuld heeft bekend en toenadering zoekt tot zijn Servische slachtoffers.
Bojana woont vandaag in de Servische deelrepubliek in het noorden van Bosnië, op honderden kilometers van haar voormalige woonplaats. Is Bojana in staat om de uitnodiging van Esad voor een ontmoeting te aanvaarden? Welke vragen wil zij hem stellen en wat verwacht ze van de ontmoeting? En kan en wil ze terug naar de plek waar ze ooit een zorgeloos bestaan leidde?
"Zelfs tot midden in mijn rechtszaak in Den Haag was ik er nog van overtuigd dat ik in Celebici niets fout had gedaan. Maar hoe meer getuigen ik hoorde, hoe meer ik begon na te denken over wat daar was gebeurd. Dat is het moment waarop mijn overtuigingen en mijn dromen in elkaar stuikten. Omdat ik altijd had geloofd dat ik niets verkeerd had gedaan. Dat ik het deed voor de eigen bevolking, dat ik het deed om de bevolking te beschermen, dat ik een soldaat was die orders opvolgde. Maar toen besefte ik uiteindelijk dat ik schuldig was aan de zaken die ik had gedaan." - Esad over zijn schuldinzicht
"Ik heb mijn kinderen tot eerlijke volwassenen opgevoed, zonder hun vader. Telkens ze hem nodig hadden om hen naar een training te brengen, op een oudercontact, op hun diploma-uitreiking, om hen naar het altaar te begeleiden, op een trouwfeest... Waar ik al die jaren doorgegaan ben, dat wens ik mijn ergste vijand niet toe." - Bojana tijdens haar confrontatie met Esad
Aflevering 3: Srebenica (deel 1)
Sakib zag tijdens de genocide van Srebrenica zijn leven aan zich voorbijflitsen toen zijn executie door Servische paramilitairen op het laatste nippertje werd afgeblazen. Hij overleefde de hel en bouwde na de oorlog een nieuw leven op in Gent samen met zijn vrouw Sadeta en twee kinderen Fahira en Faruk.
Tijdens de oorlog in Bosnië stonden de Nederlandse blauwhelmen in voor de veiligheid van de Moslim bevolking in Srebrenica. Zij konden evenwel niet voorkomen dat Servische milities een genocide aanrichtten. Sakib en zijn dochter Fahira nemen het de Nederlandse militairen van Dutchbat nog steeds kwalijk dat zij de dood van tientallen familieleden en vrienden niet konden voorkomen en de afslachting van meer dan 8 000 Moslim mannen hebben laten gebeuren. Ze nodigen 2 militairen van Dutchbat uit voor een ontmoeting in Srebrenica, op de plek waar ze gestationeerd waren en waar Moslim mannen werden getriëerd en weggeleid om te worden afgeslacht.
Arts Gerry redde tijdens de val van Srebrenica verschillende Moslims door bevelen van zijn militaire oversten te negeren. Het maakt hem tot één van de weinige Dutchbatters die vandaag door de overlevers gerespecteerd worden. Hij en commando Remko gaan in op de uitnodiging om Sakib en Fahira te ontmoeten. Zowel Gerry als Remko voelen zich verraden door het wegkijken van de internationale gemeenschap en de halfhartige rol die de Nederlandse overheid - zowel politiek als militair - hierin speelde.
Zullen Fahira en Sakib antwoorden krijgen op de vragen waar ze al zo lang mee worstelen: welke fouten hebben Dutchbatters gemaakt waarvoor ze zelf hun verantwoordelijkheid willen nemen? En heeft de soms neerbuigende houding van sommige Dutchbatters tegenover de lokale bevolking ervoor gezorgd dat ze onvoldoende bescherming aan de Moslim bevolking boden? Slagen Gerry en Remko erin die perceptie te keren en duidelijk te maken dat de Nederlanders eigenlijk al veel meer deden dan hun mandaat omschreef, maar dat ze zelf in de steek werden geladen door de decision makers van de internationale gemeenschap?
"Alle machinegeweren waren op ons gericht. We wachtten tot de executie. We dachten dat het de laatste seconden van ons leven waren. Mijn hele leven speelde als een film door mijn hoofd. De film bleef maar gaan, vanaf zelfs mijn vroegste jeugdherinneringen. Toen hoorde ik een stem in mijn hoofd die zei dat ik niet bang moest zijn en alles goed ging komen. Ik was buiten mezelf van de angst en voelde elk haar op mijn lichaam omhoog staan." - Sakib over het moment waarop hij de dood in de ogen keek
"Er waren veertig mensen die lagen te bloeden in die fabriekshal en ik heb ze allemaal geholpen en verbonden. En er was niet één van mijn collegae die mij daarbij geholpen heeft. De rest van mijn ploeg, en de rest van 2 ploegen, want er waren twee medische teams. Toen er verder niemand op stond en mij hielp, toen heb ik me geschaamd voor mijn eigen land." – Arts Gerry over een incident tijdens een beschieting van de compound waar gewonde burgers lagen.
Aflevering 4: Srebenica (deel 2)
Nadjija verloor haar man Mukeb in 1995 tijdens de genocide in Srebrenica waarbij duizenden Moslims door Bosnisch Servische militairen en paramiltaire milities werden vermoord. Samen met haar drie kinderen ontvluchtte ze Bosnië bij het begin van de oorlog in 1992 en vond ze haar toevlucht in Italië waar ze tot vandaag woont. Mukeb bleef achter in Srebrenica en schreef regelmatig brieven aan Nadjija tot hij in juli 1995 voor het laatste gezien werd wanneer hij door Servische paramilitairen werd weggevoerd. Zijn lichaam werd nooit teruggevonden.
Nu keert Nadjija terug naar Srebrenica. Ze bezoekt Irvin, haar zoon die opnieuw in Srebrenica woont, maar ze wil vooral een oude vriend, de Serviër Nenad ontmoeten.
Nenad is geboren in Srebrenica, verhuisde eind jaren 80 naar Belgrado maar spendeerde al zijn zomers bij zijn oma in Srebrenica waar hij goed bevriend raakte met Mukeb. Nenad was als een broer voor Mukeb en de getuige op zijn huwelijk met Nadjija. Om onduidelijke redenen verdween hij uit hun leven net voor de oorlog in 1992 uitbrak. Sindsdien was er geen enkel contact met Mukeb die pas drie jaren later werd vermoord maar ook niet met Nadjija die als vluchtelinge met haar kinderen in Italië verbleef.
Als eerbetoon aan zijn overleden vriend aanvaardt Nenad de uitnodiging van Nadjija. Hij reist, samen met zijn dochter Tijana, terug naar Srebrenica om Nadjija te ontmoeten. Ze spreken af in de kantine van de voetbalclub van Srebrenica, waar Nenad en Mukeb elkaars ploegmakkers waren.
Kan de oude vriendschap het enorme verlies van Mukeb na meer dan 30 jaar overstijgen? Waarom heeft Nenad het contact verbroken en heeft hij al die jaren niets van zich laten horen? Is Nenad bereid de genocide op de Moslims waarin zijn beste vriend om het leven kwam te erkennen? En, is Nadjija bereid Nenad te vergeven?
"Toen ik na 20 jaar terug in Srebrenica kwam wonen, kende ik er niemand. Ik wist niet wie de Serviërs waren die er woonden. Het had gekund dat een persoon die ik op straat kruiste, degene was die mijn vader had doodgeschoten." – Irvin, de zoon van Nadjija, over het dagelijks leven in Srebrenica vandaag.
"'s Nachts werd ik soms wakker omdat ik in mijn slaap de deurbel hoorde. Als ik dan opstond en de deur open deed, was er niemand. Het was een droom. Op zo'n momenten verlangde ik naar minstens één antwoord of één ontmoeting, met de persoon die meer dan een broer voor mijn man was." – Nadjija tegen Nenad tijdens hun weerzien na 30 jaar.
.jpg)
Anne Stroobants