Nieuw op VRT CANVAS: 'Hoe was het op school?'

19 oktober 2023 - Wat is er aan de hand in ons secundair onderwijs? Leerkrachten geven er de brui aan, het niveau daalt en de noden van de kinderen zijn blijkbaar té groot en te divers om nog te kunnen beantwoorden.

Hoe zijn we zover geraakt? Waarom worden sommige oplossingen steeds opnieuw voorgesteld en uitgeprobeerd, en blijven sommige problemen toch bestaan? Maar ook: wat is er ten goede veranderd, en hoe spelen die leerkrachten het toch maar weer klaar elk jaar? En welke lessen kunnen we uit dat alles trekken om de huidige problemen aan te pakken zonder al het goede teniet te doen?

Dat zijn de vragen waarop Hoe was het op school? een antwoord zoekt. Sprekende fragmenten uit het VRT-archief tonen hoe het vroeger was, dertien leerkrachten en twaalf leerlingen geven hun eigen kijk op wat er aan de hand is. Twee groepen over wie voortdurend gepraat wordt en die te weinig zelf het woord krijgen, terwijl zij het toch allemaal aan den lijve meemaken. Hun verhalen zijn onthullend, vaak grappig, soms schokkend.

Hoe was het op school?, vanaf dinsdag 7 november op VRT CANVAS en VRT MAX.

Aflevering 1: Chaos in de klas?

De eerste aflevering heeft het niet over de de lat en waar die dan wel moet liggen, of over het lerarentekort, maar over de mensen om wie het allemaal draait: de leerlingen. Want de talrijke luide stemmen die perfect weten wat er fout zit en moet gebeuren in ons onderwijs, negeren maar al te vaak de dagelijkse realiteit waarin de leerkrachten het allemaal moeten waarmaken. De leerlingenpopulatie is de voorbije halve eeuw niet alleen alsmaar diverser geworden, de leerlingen brengen ook alsmaar meer problemen mee naar school: kansarmoede, zorgnoden, psychische problemen … Telkens weer moeten de leerkrachten hun werk doen in een nóg complexere klassituatie. Alleen al de voorbije tien jaar hebben sociale media de wereld van pubers helemaal op zijn kop gezet. Dát is de context waarin leerkrachten hun job moeten doen en naar kwaliteit streven. Hoe spelen ze dat klaar?

Zo vertelt een oud-directeur hoe hij bij een 'probleemgeval' op huisbezoek ging en daar zowel de moeder als de grootmoeder stoned op de grond vond. Er is het verhaal van de jongen van veertien die met vijf jongere broers en zusjes in één kamer sliep en die allemaal uit bed en naar school moest krijgen voor hij zelf kon vertrekken. Of de leerling met migratieachtergrond die als enige van zijn vriendengroep ASO deed en liever slecht presteerde dan de outsider te zijn.

En dan zijn er nog de groeiende zorgnoden, de alsmaar toenemende labels, en het streven naar inclusief onderwijs. Hoe spelen de leerkrachten het klaar om aan zo’n diverse groepen les te geven én ook nog eens aandacht te hebben voor de talrijke problemen die de kinderen mee naar school brengen? Want de leerlingen zelf, die zijn ook alsmaar mondiger geworden…

Aflevering 2: De ondergang van het onderwijs?

De alarmberichten over het niveau van het secundair onderwijs zijn niet te tellen. Hoe zijn we in die situatie beland? Hoe is de pedagogische aanpak veranderd in de voorbije halve eeuw? De aflevering begint met de grootste inhoudelijke hervorming ooit van ons onderwijs: het Vernieuwd Secundair Onderwijs of VSO. Veel principes waarover vandaag nog altijd gebakkeleid wordt, zoals de uitgestelde studiekeuze, maakten al deel uit van het VSO. Daarnaast speelt de hiërarchie tussen de richtingen een belangrijke rol: ASO is volgens velen 'beter' dan TSO, dat dan weer 'beter' is dan BSO. Latijnse is 'beter' dan Humane. Het nefaste watervalsysteem is er het gevolg van.

Maar toch: rond 2000 beroemt Vlaanderen zich op het best presterende onderwijssysteem ter wereld. Amper enkele jaren later duiken de eerste klachten op, en nu lijkt het wel of ons onderwijs niets meer goed doet. Hoe zit dat echt? Zijn de lesmethodes fout, zijn de leerlingen luier geworden, is de maatschappij té zeer veranderd, of wordt leerkrachten écht onder druk gezet om de lat te verlagen?

Leerkrachten en leerlingen doen hun verhaal. Over pedagogen die schrijfvaardigheid onbelangrijk vinden, examenresultaten die gemanipuleerd worden, en leerlingen die er vast van overtuigd zijn dat ze er ook dit jaar wel zullen komen zonder studeren omdat dat alle vorige jaren ook gelukt is…

Aflevering 3: Het mooiste beroep ter wereld?

Het zijn de leerkrachten die het in het onderwijs allemaal moeten waarmaken. Maar het respect voor hun beroep verdwijnt, het niveau van de jonge kandidaat-leerkrachten daalt, en het lerarentekort zorgt voor chaos. Hoe zijn we in die situatie terechtgekomen? Daarvoor moeten we meer dan 50 jaar terug in de tijd. Want de oorsprong van het huidige lerarentekort blijkt deels bij de schoolstrijd te liggen, en bij de zware onderwijsbesparingen van de jaren ‘80.

Al die tijd stelde niemand zich vragen bij de kwaliteit van de leerkrachten: zeker aan de universiteiten was de lerarenopleiding een pijnlijke grap. De verhalen van de getuigen tonen aan dat ze tot vandaag niet behoorlijk worden voorbereid op de realiteit in de klas. En dat terwijl de taak van de leerkrachten steeds meer vraagt. Vanaf 2000 zijn leerkrachten bedolven geraakt onder de paperassen. Ouders worden ook alsmaar veeleisender en dreigen steeds vaker met een advocaat. Een leerkracht vertelt hoe een ouderpaar zelfs een professor wiskunde naar de deliberatie stuurde om het examen van hun kind na te pluizen. “Laat ons eindelijk doen!” roept een andere getuige. Het mag niet verbazen dat veel leerkrachten er de brui aan geven: sinds een jaar of tien wordt het lerarentekort nijpender, en alsmaar meer zij-instormers krijgen het niet opgevangen. “Ik heb geen pedagogisch diploma,” zegt een jonge zij-instromer. “OK, ik ben beter dan helemaal geen les. Maar is dat echt waar we naartoe willen?”

En toch, verbazingwekkend genoeg, aarzelen de getuigen geen seconde wanneer je ze vraagt wat ze het mooiste beroep ter wereld vinden. Want ook de verhalen over wat ze allemaal hebben kunnen betekenen voor talloze leerlingen doorheen al die jaren, zijn pakkend. Zelfs de ogen van de strengste, meest traditionele leerkracht uit het groepje getuigen blinken wanneer hij vertelt hoe hij een leerling met een moeilijke thuissituatie erdoor geholpen heeft met talloze bijlessen en gesprekken, en hoe die leerling hem decennia later nog altijd op de hoogte houdt van de carrière die hij aan zijn leerkracht dankt.

Aflevering 4: Hoe wordt het op school?

Hoe moet het verder met ons secundair onderwijs? In de laatste aflevering komen wetenschappers aan het woord. Onderwijssociologe Mieke Van Houtte (Universiteit Gent), voormalig OESO-onderzoeksdirecteur en voorzitter van de Commissie der wijzen voor het Vlaams onderwijs Dirk Van Damme, directeur Tim Surma van het Expertisecentrum Effectief Leren (Thomas More Hogeschool en Martin Valcke (voorzitter vakgroep Onderwijskunde Universiteit Gent) zoeken een antwoord. Wat zit er nu echt achter die dalende resultaten van de PISA-tests? Verschillende experten wijzen naar foute vooronderstellingen over lessen en leren die in ons onderwijs leven sinds de jaren 90. “Het ideaal kind dat zelfsturend door het leven gaat en de leerstof tot zich neemt die het tegenkomt, dat is een romantisch ideaalbeeld,” zegt Tim Surma. Ook de motivatie van de leerlingen gaat achteruit, en daar dragen sommige leerkrachten mee de schuld voor. Zelfs de snelle maatschappelijke veranderingen van de voorbije decennia spelen een rol. En dan is er de sociale ongelijkheid die een onuitroeibare impact lijkt te hebben op studiekeuze en resultaten van de leerlingen.

Toch stellen de experten ook oplossingen voor – en soms erg radicale. Kennis moet opnieuw centraal komen te staan, er moet een toegangsexamen komen voor leerkrachten en de vaste benoeming wordt beter afgeschaft. Maar ook eeuwenoude evidenties moeten we eindelijk in vraag durven stellen. Waarom zou onderwijs altijd door één leerkracht voor één klas moeten gegeven worden? Waarom organiseren we het onderwijs per leerjaar, en niet volgens het niveau dat de leerlingen al bereikt hebben? En hoe lang staan we nog toe dat sociale ongelijkheid ingebakken zit in ons onderwijssysteem? “De schoolvrijheid leidt tot een vorm van apartheid, gesubsidieerd door de overheid,” zegt Martin Valcke. “Moeten we daar niet iets aan doen?”