Het nieuwe IJzeren Gordijn

5 februari 2024 - In de documentaire reeks Het nieuwe IJzeren Gordijn verkent conflictjournalist Rudi Vranckx vanaf woensdag 21 februari het intrigerende grensgebied tussen Rusland en de rest van Europa. In vier afleveringen reist hij van het Hoge Noorden tot in de Kaukasus, langs de breuklijn tussen twee werelden. Onderweg ontmoet Rudi mensen die vandaag leven met Rusland als buur, in de schaduw van een nieuw IJzeren Gordijn.

De Russische invasie in Oekraïne veroorzaakte twee jaar geleden een wereldwijde schokgolf. Er was opnieuw oorlog in Europa. Meteen tekende zich ook een diepe kloof af tussen het Rusland van Vladimir Poetin en de rest van het continent. Een nieuw IJzeren Gordijn. Maar de confrontatie met Rusland heeft ook oude wonden opengereten, vooral in de landen die vroeger achter het oude IJzeren Gordijn lagen.

Daarom gaat Rudi op zoek naar verhalen van de gewone mensen die vandaag leven met Rusland als buur. Hoe beleven zij de veranderende realiteit en de toenemende militaire dreiging? Wat kunnen zij ons leren uit hun soms grimmige verleden en wat brengt de toekomst voor hen en ook voor ons?

Met die vragen trekt Rudi op pad. Zijn vertrekpunt: een eilandje 400 kilometer boven de Poolcirkel, in het noordelijkste puntje van Noorwegen. Hij reist daarna door Finland, de Baltische Staten en Polen tot op de grens met Wit-Rusland. Via een bevroren conflict in Moldavië belandt hij aan de frontlijn in Oekraïne. Tenslotte steekt hij vanuit Roemenië de Zwarte Zee over om te eindigen in Georgië.

Tijdens zijn tocht stoot Rudi op verrassende mensen en verkent hij bijzondere plekken waar het nieuwe IJzeren Gordijn zichtbaar en tastbaar wordt. Een ongewone reis dwars door Europa, langs littekens uit het verleden, met acute dreiging en vooral vol unieke en ontroerende menselijke verhalen.

Aflevering 1: Van Vardø naar Helsinki

Rudi vertrekt in Vardø, een eilandje 400 km boven de Poolcirkel en misschien wel een van de meest strategische plekken in de nieuwe Koude Oorlog. In Noorwegen beklimt hij de allereerste uitkijkpost op het nieuwe IJzeren Gordijn en reist vervolgens door naar Finland, langs de meer dan duizend kilometer lange grens met Rusland. In Helsinki ontdekt hij hoe de Finnen zich al veel langer voorbereiden op een nieuwe invasie en waarom wij dat beter ook doen.

“Zodra de Rus de grens oversteekt, steek ik mijn huis in brand.” vertelt Sami Pesonen uit Finland. Hij is reservist en staat permanent paraat voor een oorlog met Rusland. “Sommige mensen in het Westen lachen misschien met ons, maar wie opgroeit binnen het bereik van Russische kanonnen, die vergaat het lachen snel.”

Het nieuwe IJzeren Gordijn - Kirkenes, Noorwegen (c) VRT

Het nieuwe IJzeren Gordijn - Vardø, Noorwegen (c) VRTHet nieuwe IJzeren Gordijn - Kirkenes, Noorwegen (c) VRT

Aflevering 2: Van Tallinn naar Białystok

In de Baltische Staten ontdekt Rudi de littekens van een grimmig verleden, toen Estland, Letland en Litouwen nog achter het oude IJzeren Gordijn lagen. Hoe gaan ze om met het leed uit de Sovjettijd en hoe bepaalt hun kwetsbare ligging vandaag hun angst voor Rusland? In Letland volgt Rudi een militaire training voor tieners. Op de grens tussen Polen en Wit-Rusland staat een echt IJzeren Gordijn: een grenshek dat niet enkel bedoeld is om Russen tegen te houden.

“Of ik de Russen nog kan vertrouwen? Zolang ik leef, denk ik van niet”, vertelt Janeli Jallai in Estland. Haar vader werd gedeporteerd en groeide op in een Siberisch strafkamp. “Voor ons is wat er nu in Oekraïne gebeurt een herhaling van wat wij al die jaren hebben meegemaakt. En ik heb nog het geluk dat mijn familie is teruggekeerd uit de Goelag, anders stond ik hier nu niet.”

Het nieuwe IJzeren Gordijn - Białystok, Polen (c) VRT

Het nieuwe IJzeren Gordijn - Narva, Estland (c) VRTHet nieuwe IJzeren Gordijn - Narva, Estland (c) VRT

Aflevering 3: Van Cocieri naar Odesa

In Moldavië steekt Rudi heel even het IJzeren Gordijn over en belandt zo in Transnistrië, een afgescheurd landje dat eigenlijk niet bestaat maar steun krijgt van het Kremlin. Het bevroren conflict in Moldavië verscheurt het land en zijn inwoners tussen Europa en Rusland. Maar de allerhoogste prijs betalen de Oekraïners. De strijd in de loopgraven daar bepalen mee de toekomst van Europa. Achter het front ontmoet Rudi een jongen die ontvoerd werd door de Russen en door zijn moeder weer werd bevrijd. Rudi gaat mee op pad met een brigade die gesneuvelde Oekraïense en Russische militairen opspoort en gaat in Odesa langs bij een plastisch chirurg.

“Ik wil niet dat onze kinderen deze oorlog zien, ik wil ook niet dat Russische kinderen de oorlog zien. Want als kinderen de oorlog zien, bereiden ze zich voor op een nieuwe oorlog. Zo is het keer op keer oorlog en blijft het een cirkel die nooit stopt, al deze waanzin.” Oleksiy Joekov bergt lichamen van gesneuvelde militairen.

Het nieuwe IJzeren Gordijn - Koepjansk, Oekraïne (c) VRT

Het nieuwe IJzeren Gordijn - Odesa, Oekraïne (c) VRT

Aflevering 4: Van Constanța naar Dariali

Tijdens een NAVO-missie op de Zwarte Zee voor de kust van Roemenië mag Rudi mee op patrouille met duikers van de Belgische Marine. De generale repetitie voor de invasie in Oekraïne hield Poetin in Georgië. In de bergdorpen ondervindt Rudi dat de grens er nog voortdurend letterlijk wordt verlegd. Niet gepensioneerde fans van Stalin maar de Georgische jongeren hebben de sleutel voor de toekomst in handen, zo blijkt in de hoofdstad Tbilisi. Rudi eindigt zijn reis aan het laatste checkpoint met Rusland, samen met een deserteur uit Sint-Petersburg.

“Het was heel moeilijk voor mij om onder de bezetting te leven. Ze controleerden me voortdurend, dus ik was altijd bang. Ze dreigden me de kogel te geven. Toen er geen Russen in de buurt waren, wist ik dat dit mijn moment was. Ik sprong over de prikkeldraad en rende weg.” Het huis van Malkhaz Vanashvili in Georgië lag van de ene op de andere dag in Russisch gebied.

Het nieuwe IJzeren Gordijn - Khurvaleti, Georgië (c) VRT

Het nieuwe IJzeren Gordijn - Gori Georgië (c) VRT

Het nieuwe IJzeren Gordijn vanaf woensdag 21 februari, om 21.20 uur op VRT CANVAS en VRT MAX

Niet voor publicatie: Rudi vertrekt op 9 februari naar het buitenland. Wie daarvoor nog een interview wenst, mag een seintje geven via anne.stroobants@vrt.be.