Nieuw op Canvas: Facebook en ik

Facebook viert volgend jaar z’n 15de verjaardag. Quite a party die Canvas niet zomaar wil laten passeren. In de driedelige docureeks Facebook en ik duikt journalist Tim Verheyden daarom onder in de moeder aller sociale netwerken. Hij gaat terug in de tijd om de ontstaansgeschiedenis van het medium onder de loep te nemen en analyseert de stand van zaken vandaag, met hete hangijzers als de mondiale impact van Facebook op ons welzijn, privacy, democratie, enz. Tim probeert ook een idee te krijgen van de toekomst(plannen) van Facebook.

Daarvoor reist hij de wereld rond om te praten met academici, auteurs, journalisten, ingenieurs en programmeurs, (ex-)Facebook medewerkers en ondernemers. Tegelijk probeert hij door eigen onderzoek en testen zicht te krijgen op het hypercomplexe en ongrijpbare netwerk dat Facebook anno 2019 geworden. Vanaf maandag 21 januari om 21.20 u.

Naast de driedelige reeks van Tim Verheyden besteedt Canvas nog heel wat meer aandacht aan 15 jaar Facebook. ​ Onder de noemer Facebook 15: feest of failliet? zijn er in de aanloop naar de verjaardag ook allerlei artikels, blogs, documentaires, film en andere bijdragen op canvas.be, VRT NU en uiteraard ook op de sociale media van Canvas. ​ Meer daarover vindt u hier.

 “Facebook en ik is een programma dat nu moest gemaakt worden. Die ‘Ik’ staat voor mij als reportagemaker en gebruiker, omdat ik op zoek ga naar antwoorden. Maar de ‘Ik’ staat ook voor de kijker en alle gebruikers die willen weten wat er aan de achterkant van hun tijdslijn op Facebook allemaal speelt. De sociale media doen de wereld daveren. Natuurlijk zijn ze vaak ook gewoon leuk. Maar er speelt veel meer en die inzichten willen we de kijkers geven.”
​Tim Verheyden

Van vriendenboekje tot wereldwijd netwerk

Tim begint zijn onderzoek in Silicon Valley: de thuisbasis van Apple, Uber, Tesla, Google én Facebook. En dat laatste bedrijf, daar is het hem om te doen. Want ‘the social network’ viert volgend jaar z’n 15e verjaardag. Wat op 4 februari 2004 door een zekere Mark Zuckerberg gelanceerd werd als een onschuldig digitaal vriendenboekje, is op korte tijd uitgegroeid tot één van de grootste, machtigste maar ook meest controversiële bedrijven ter wereld. Het is het succesvolste product dat ooit door mensen is bedacht. Een briljante marketingmachine met zo’n 2,3 miljard gebruikers.

En toch zijn er vragen. Veel vragen. Héél veel vragen over de alsmaar groeiende invloed die Facebook heeft op ons leven. Mark Zuckerberg zei: “Facebook was not originally created to be a company. It was built to accomplish a social mission - to make the world more open and connected.” Helemaal in de geest van Silicon Valley. Een plek waar nerds nieuwe helden waren en de gewone regels niet golden. Technologie zou de wereld beter maken. Dat was de belofte. Maar heeft Facebook van de wereld effectief een betere plaats gemaakt? Heeft Facebook ons dichter bij elkaar gebracht? En wat is de prijs die we daarvoor betalen? Dat onderzoekt Tim in Facebook en ik.

Aflevering 1 - Te koop: uw diepste gevoelens

In de eerste aflevering onderzoekt Tim de impact van Facebook op onze privacy. Wat weet Facebook allemaal over ons? Waarom willen ze dat weten? Hoe komen ze dat te weten? En kan dat kwaad, die datahonger?

Tim gaat daarvoor onder meer bij Facebook zelf aankloppen in het kader van zijn ‘recht op inzage’ en ‘recht op uitleg’. Eén van de hervormingen van de GDPR (General Data Protection Regulation) is dat bedrijven transparanter moeten communiceren over de bestemmingen die zij aan verzamelde data geven. De verwachtingen zijn niet hooggespannen. De praktijk heeft uitgewezen dat het voor grote bedrijven dikwijls ‘te moeilijk is’ om je rechten in te willigen, omdat ze nu eenmaal zoveel gebruikers hebben. Dus hoe machtiger je bent, hoe minder je je aan de wet moet houden?

Daarnaast onderzoekt Tim het fenomeen van de zogeheten ‘Facebookvoodoo’: je praat voor het eerst met iemand en even later wordt die persoon jou als ‘vriend’ gesuggereerd. Of je praat over een bepaald product, waarvan je even later reclame te zien krijgt in je tijdlijn. Hoe kan dat? Er wordt zelfs meer en meer gesuggereerd dat Facebook mensen zou afluisteren via de smartphone. Wat is daar van aan? Jeroen Lemaire (CEO van appontwikkelaar In The Pocket, dat bedrijven begeleidt in de digitale wereld) en Peter De Keyzer (opiniemaker en CEO van communicatiebedrijf Growth Inc.) proberen ons wegwijs te maken in de briljante dataverzamelaar die Facebook is. Tegelijk doet het productieteam, in samenwerking met IT-audit- en dataprotectiekantoor Xperity, de ultieme afluistertest. Een maand lang, in een volledig gecontroleerde en wetenschappelijk verantwoorde setup.

Nu hij een zicht heeft gekregen op wat Facebook allemaal van ons weet en hoe ze dat te weten komen, gaat Tim in Stanford University op bezoek bij de Poolse dataonderzoeker Michal Kosinski, de officieuze ‘doodgraver van onze privacy’. Hij maakte rond 2013 furore met zijn onderzoek naar de link tussen Facebooklikes en onze persoonlijkheid. Zijn baanbrekende artikel ‘Private traits and attributes are predictable from digital records of human behavior’ behoort zelfs tot de top vijf van online meest geciteerde onderzoekspapers ooit. Kosinski is dus de perfecte persoon om ons te vertellen wat er allemaal te leren valt uit ons online gedrag.

Het laatste woord is voor Marleen Stikker, de Amsterdamse ‘moeder van de creatieve industrie’. Stikker is internetpionier en directeur van Waag, een onderzoeksinstituut voor kunst, technologie en samenleving.

Aflevering 2 - Hoe u een digijunk bent geworden

In de tweede aflevering onderzoekt Tim waarom Facebook zo verslavend is. Wie zijn de ingenieurs achter het Facebookdesign? Is dat eigenlijk wel ethisch, mensen afhankelijk maken van je product? En kan dat kwaad voor je hoofd? En nog belangrijker: de hoofdjes van onze kinderen?

Tim gaat onder meer in San Francisco op de koffie bij Aza Raskin (foto). Hij was samen met Tristan Harris oprichter van het Center for Humane Technology, een non-profit organisatie die ijvert voor een toekomst waarin technologie in harmonie is met welzijn, sociale waarden en democratische principes. Aza stelt zich nu grote vragen bij de technologie die hij ooit zelf ontworpen heeft. Hij is namelijk de designer van de zogenaamde ‘endless scroll, dat verslavende fenomeen waarbij alsmaar nieuwe info wordt toegevoegd aan een pagina.

Aan de andere kant van het spectrum staat Nir Eyal, auteur van de bestseller ‘Hooked – hoe je mensen verslaafd maakt aan je product’ (2015). Tim ontmoet de goeroe van de verslavende technologie in Amsterdam. Volgens Eyal wordt ‘becoming indistractable’ (focus houden) dé skill van de eeuw.

Tegelijk wil Tim weten hoe verslaafd hij zelf is aan Facebook en wat die sociale media met z’n hoofd doen. Prof. Lieven De Marez (UGent) onderzoekt Tim z’n mobiele DNA en probeert uit te vlooien welke apps een probleem zijn en wanneer, en wat eraan te doen. Prof. Wouter Duyck (UGent) onderwerpt Tim aan enkele cognitieve testen en bekijkt samen met onderzoekster Lien Faelens (UGent), alle mythes over zwaar Facebook –en smartphonegebruik.

Het laatste woord is voor Jaron Lanier: virtual reality-pionier, techfilosoof en auteur van het boek ‘Ten arguments for deleting your social media accounts right now’ (2018).

Aflevering 3 - Nog nooit zo verbonden, nog nooit zo alleen

In de derde en laatste aflevering onderzoekt Tim onder meer de rol van ‘content moderation’ (inhoudsbeheer) op Facebook. ‘Het is een enorme uitdaging om het veilig te houden op een platform dat maandelijks wordt gebruikt door bijna 2 miljard mensen die overal ter wereld berichten plaatsen en commentaar geven in meer dan 80 talen”, zegt Facebook daar zelf over. Tim onderzoekt tot wat online haatboodschappen kunnen leiden in het echte leven. En wie bepaalt eigenlijk wat er op Facebook mag verschijnen? Wie bepaalt de grens tussen vrije meningsuiting en haatboodschappen?

Tim praat in Oxford met Carlo Schwarz, auteur van een opmerkelijk onderzoek in Duitsland: ongeacht de omvang van dorp of stad, ongeacht het gemiddelde inkomens-of opleidingsniveau, ongeacht een links of rechts georiënteerde gemeenschap, was er één constante: waar Facebookgebruik hoger dan gemiddeld lag, ​ waren er in verhouding veel meer aanvallen op vluchtelingen.

In Londen bespreekt Tim deze opvallende resultaten met Jamie Bartlett (foto), journalist, techblogger en auteur van The People Vs Tech: How the ​ Internet is Killing Democracy (and how We Save It) (2018).

In Barcelona mag Tim op uitnodiging van Facebook een kijkje nemen in een ‘content moderation center’. Daarna toetst Tim z’n bevindingen af met Sarah T. Roberts, ​ assistent-professor aan de UCLA (University of California in Los Angeles - Department of Information Studies) en auteur van het nog te verschijnen boek ‘Behind the Screen: Content Moderation in the Shadows of Social Media’ (juni 2019).

 Tim praat ook met Evgeny Morozov (To Save Everything, Click Here, 2013), een denker en onderzoeker die eigenhandig de discussie over internet en technologie naar een hoger niveau heeft getild.

Tot slot werpt hij samen met Andrew Keen (How to Fix the Future: Staying Human in the Digital Age, 2018), een blik op de toekomst van Facebook. En die van ​ ons allemaal.