Debat en documentaire over Doel

Oratorium zonder Doel: een documentaire van Manu Riche over 50 jaar havenbeleid en discussie over polderdorp Doel | zaterdag 9 april: publiekspremière en debat in Antwerpen - zondag 10 april: uitzending op Canvas en canvas.be

'Doel moet weg want de haven breidt uit', zo luidde het in 1965. Een halve eeuw later staat Doel er nog altijd. Een 'gehavend' spookdorp na 50 jaar omstreden havenbeleid op de linker Scheldeoever. Met dokken die moeizaam gevuld geraken, en waarvan het jongste dwars door Doel zal gaan: de doodsteek.

Hoe is het zover gekomen? Daarover gaat Oratorium zonder Doel, een auteursdocumentaire van Manu Riche.

Uitzending op zondag 10 april om 22.35 u. op Canvas en canvas.be.

Publiekspremière en debat: zaterdag 9 april om 15.00 u. in de Bourlaschouwburg in Antwerpen. Na de voorstelling van de film volgt een debat met Eddy Bruyninckx (Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen), Manu Claeys (stRatengeneraal), Jan Creve (Doel 2020) en Stephan Van Fraechem (Alfaport). Het debat wordt gemodereerd door VRT-journalist Marc Van de Looverbosch.

Inschrijven voor deze film- en debatnamiddag kan via www.toneelhuis.be.

“Na 100 jaar moet onze familie hier verdwijnen!”
Guido Van Mieghem (polderboer)

„Als de infrastructuur er is, kun je groeien. Zonder infrastructuur is er voor ons en andere containerrederijen maar één oplossing, en dat is verhuizen.“
Maurizio Aponte (CEO containerrederij MSC)

In naam van de vooruitgang

In 1965 wil de Antwerpse haven de Schelde oversteken. Het is economisch hoogtij, de rechter Scheldeoever is bijna volgebouwd en er is nood aan nieuwe ruimte voor sluizen, dokken en industrie. Antwerpen claimt 15.000 hectare Wase polder voor havenuitbreiding, die werk moet geven aan duizenden mensen. Hele dorpen en honderden inwoners moeten weg, in naam van de vooruitgang.

Met zijn 1300 inwoners was Doel een parel aan de Schelde. Een unieke leefgemeenschap van boeren, handelaars en vissers in een dorp dat 400 jaar geleden door Nederlanders was aangelegd volgens een dambordpatroon, de ‘grid’ die je aantreft in Amerikaanse steden maar nergens in Vlaanderen te vinden is. Antwerpenaars komen er ‘s zondags graag wandelen op de dijk, krabben vangen en zwemmen in de Schelde. De bekende kunstschilder Pieter-Paul Rubens laat er een landhuis optrekken, er staat een pittoreske molen en talrijke restaurants, waar dagjesmensen paling komen proeven.

Vandaag blijft Doel druk bezocht, maar om heel andere redenen. Tot uit Oekraïne komen ramptoeristen, urban explorers, modefotografen en klandestiene seksfilmers afgezakt naar het spookdorp. Een ruïne waar bijna alle huizen leeg staan, een vrijzone waar straatracers, vandalen en inbrekers ‘s nachts huishouden. Vandaag leven er nog 30 mensen, voor hoelang nog?

Symbooldorp Doel

Doel staat symbool voor wat 50 jaar lang misliep met het Vlaamse of beter het Antwerpse havenbeleid. Wat in 1966 een economisch succesverhaal moest worden, loopt vast na de oliecrisis van 1973. Maar de plannen zijn goedgekeurd en dus worden de werken uitgevoerd. Honderden mensen worden onteigend, baggerboten graven dokken en spuiten duizenden hectare vruchtbare polder onder een metersdikke laag zand.

Maar de industrie blijft weg, ze wijkt uit naar goedkopere landen en dus blijven de zandvlaktes braak liggen, jarenlang een reusachtige speeltuin voor konijnen. In het Doeldok, dat miljoenen kostte, ligt slechts één roestig schip, in beslag genomen aan de ketting. Haven en overheid keren hun kar in 1981: dan landt staatssecretaris Mark Eyskens met een helikopter op de dijk en een blijde boodschap. Doel mag blijven, er worden zelfs nieuwe woningen gebouwd.

Dat blijft zo tot midden jaren ’90. Met de toename van het containertransport worden plannen gemaakt voor een getijdedok dat vlak naast Doel komt te liggen. En dus moet Doel weer weg. De bewoners tekenen verzet aan, de Raad van State geeft hen gelijk. Ook Europa geeft de Doelenaars gelijk: de natuur die verloren gaat, dient gecompenseerd. De werken worden maandenlang stil gelegd, wat fortuinen kost, tot de Vlaamse regering het plan van aanleg doordrukt met een nooddecreet.

Tussen containers en natuurcompensaties

In 2005 opent Koning Albert plechtig het Deurganckdok. Maar dat loopt niet vol, slechts de helft van de kademuren wordt gebruikt. Toch komen er plannen voor een nog groter containerdok, dat dwars door Doel moet komen te liggen: het Saeftinghedok. In afwachting starten de natuurcompensaties: de vruchtbare polderklei wordt afgeschraapt en vervangen door zand en riet, waar bedreigde vogelsoorten kunnen nestelen. Dat maakt de boeren boos: dat zij moeten wijken voor de haven, tot daar toe, maar voor een plas futen en kluten?

In 2015 besluit de grootste containeroperator van de Antwerpse haven naar de linkeroever te verhuizen. De faciliteiten op de rechteroever volstaan niet meer, er is nood aan meer en vooral snellere opslag. Met de verwachte toename van de containertrafiek zit het Deurganckdok vol tegen einde 2021, de werken voor het Saeftinghedok beginnen best in 2017, rekent het Antwerps havenbedrijf voor. Maar de Raad van State keurt het plan van aanleg af. Doel is de facto weer woongebied.

Hoe het verder moet, weet niemand.

Het water is diep

In de documentaire komen onder meer aan het woord: Ferdinand De Bondt (eresenator CVP en mede-oprichter actiegroep Doel 2020), Guido Van Mieghem (polderboer), Jan Pellens (voormalig CEO Hessenatie), Chris Destoop (schrijver, journalist, polderboer), Jan Creve (woordvoerder en mede-oprichter actiegroep Doel 2020), Fernand Huts (CEO Katoen Natie), Maurizio Aponte (CEO containerrederij MSC), Eddy Bruyninckx (CEO Havenbedrijf Antwerpen), Ir. Edmond Reyn, Ir. Herbert Smitz, e.v.a.

Ferdinand De Bondt (eresenator CVP en mede-oprichter actiegroep Doel 2020): “De Saefhtingezone! Dat is een plek grond waar wij baas zijn! Onze mensen wonen daar sinds eeuwen! Maar ze hebben ze natuurlijk weggejaagd!”

Guido Van Mieghem (polderboer): “Na 100 jaar moet onze familie hier verdwijnen!”

Leo Delwaide (voormalig burgemeester en havenschepen van Antwerpen, archief): “Het gaat om een heel beperkt gebied van 3500 hectare met naar ons oordeel twee weinig belangrijke gemeenten, Doel en Kallo”.

Jan Pellens (voormalig CEO Hessenatie): “De afbakening van de haven wordt af en toe wel eens aangevochten en aangepast. Dan moet er weer een dorp verdwijnen, waar men nog nooit van gehoord heeft”.

Chris Destoop (schrijver, journalist, polderboer): “Het is de haven die zijn agenda volgt, altijd. Alleen – dat is toch de perceptie nu in de streek – gebruiken ze nu het groene gedachtengoed om eindelijk een claim te kunnen leggen op het hele gebied, tot aan de Nederlandse grens, en zelfs een stukje erover.”

Jan Creve (woordvoerder en mede-oprichter actiegroep Doel 2020): “Die 18^de eeuwse hoeve, van meer dan 200 jaar oud, uniek in de streek, die kon hier niet blijven staan, omwille van het feit dat de vogels hier moeilijk zouden kunnen landen. Dat was zo één van de argumenten.”

Eddy Bruyninckx (CEO Havenbedrijf Antwerpen): “Er is een heel belangrijke complicatie opgetreden door de confrontatie van klassieke infrastructuuruitbouw enerzijds en anderzijds de toetsing daaraan aan habitat- en vogelrichtlijngebiedenregelgeving.”

Maurizio Aponte (CEO containerrederij MSC): „Als de infrastructuur er is, kun je groeien. Zonder infrastructuur is er voor ons en andere containerrederijen maar één oplossing, en dat is verhuizen.“

Scenario & regie: Manu Riche
Muziek: Walter Hus
Camera: Renaat Lambeets
Research & interviewvoorbereiding: Philippe Van Meerbeeck
Line producer: Geneviève De Bauw en Nathalie Jacobs
Post-producer: Els Voorspoels

Een productie van Riche, Riche & Riche in coproductie met Canvas en met de steun van de Belgische Tax Shelter voor Filmfinanciering.