Canvas herdenkt 100 jaar Wapenstilstand met thema-avond op 11 november

Op 11 november 2018 is het precies 100 jaar geleden dat de Wapenstilstand werd afgekondigd.  De VRT besteedt uitgebreid aandacht aan die herdenking, meteen ook het sluitstuk van ‘100 jaar Eerste Wereldoorlog’. Op Eén is er de hele dag de live uitzending Nooit meer ten oorlog, vanop de Grote Markt in Ieper. Aansluitend, vanaf 20.55 uur, zendt Canvas heel de avond documentaires uit rond het einde van de Eerste Wereldoorlog.

Om 20.55 u. onderzoekt de gloednieuwe BBC-documentaire Word War 1: The Final Hours hoe de onderhandelingen voor de Wapenstilstand in november 1918 verliepen en hoe ze het lot en de geschiedenis van Europa in de rest van de 20ste eeuw bepaalden.

Daarna volgt de al even nieuwe coproductie We Will Remember Them, waarin Annabel Verbeke toont hoe de Eerste Wereldoorlog in en rond Ieper dagdagelijks op de meest uiteenlopende manieren wordt herdacht. Om 21.55 u.

In De raid op Zeebrugge (uit de reeks Publiek geheim) vertelt Sven Speybrouck hoe de Britse marine in het voorjaar van 1918 een spectaculaire aanval uitvoerde op de haven van Zeebrugge om de Duitse duikbootaanvallen vanuit die haven te stoppen. Om 22.55 u.

De allerlaatste getuigen (2013) ten slotte laat hoogbejaarde mannen en vrouwen aan het woord die kinderen waren in ‘14-‘18. Zij vertellen hoe ze zelf het einde van de ‘Groote Oorlog’ hebben beleefd. Om 23.25 u.

Op Canvas.be gaat de rubriek Canvas Curiosa op zoek naar 11 weetjes over 11 november. Bijvoorbeeld: waar is die treinwagon naartoe? Wie was de laatste Belg die sneuvelde? Wie was de allerlaatste soldaat die stierf aan het front? En weet je dat de Wapenstilstand eigenlijk niet om 11 uur maar om 12 uur moet herdacht worden?  

Op zondag 18 en 25 november kijkt Canvas in Apocalypse: Never-Ending War, 1918-1926 naar de chaotische jaren na het einde van de Eerste Wereldoorlog.  De wankele vrede die door de overwinnaars van het conflict werd opgelegd aan de verliezers, effende het pad voor totalitaire regimes en leidde nauwelijks 20 jaar later naar een nieuwe apocalyps: de Tweede Wereldoorlog.

World War 1: The Final Hours

Op 8 november 1918 ontmoetten een Brit, een Fransman en een Duitser elkaar in een treinwagon in Compiègne, net ten noorden van Parijs. Gedurende drie dagen onderhandelden ze samen met hun delegaties in het grootste geheim om na vier lange en brutale oorlogsjaren weer vrede te brengen in Europa.

De Britse admiraal  Rosslyn Wemyss, de Franse maarschalk Ferdinand Foch en de Duitse staatssecretaris Matthias Erzberger hadden ieder hun eigen agenda. De wapenstilstand die ze overeenkwamen, maakte een einde aan de oorlog, maar had grote en vaak ook catastrofale gevolgen voor het Europese continent in de rest van de 20^ste eeuw.

De Britse admiraal Rosslyn Wemyss stond aan het hoofd van de machtigste vloot ter wereld. Het Britse rijk heerste al een eeuw lang over de wereldzeeën. Wemyss kwam naar Compiégne met één doel voor ogen: ervoor zorgen dat de Britse hegemonie op zee bewaard zou blijven en dat Duitsland die dominantie nooit meer zou kunnen bedreigen.

De Franse maarschallk Ferdinand Foch was opperbevelhebben van de geallieerde troepen aan het Westers front. Hij had Frankrijk zien lijden in een dodelijke stellingenoorlog die aan miljoenen van zijn landgenoten het leven had gekost. Foch was rechtlijnig en vastbesloten: Duitsland moest dermate ontmanteld worden dat het Frankrijk nooit meer zou kunnen aanvallen.

Anders dan zijn Britse en Franse tegenhangers was de Duitser Matthias Erzberger geen militair, maar een politicus. Hij vertegenwoordigde een land dat zo goed als verslagen was. Hij had weinig manoeuvreerruimte, maar de voorwaarden die hem werden opgelegd, waren nog harder dan hij zelf  had gevreesd.

Deze documentaire laat ons kennismaken met de onderhandelaars, gaat na wat er voor de verschillende partijen op het spel stond en vertelt aan de hand van archiefbeelden en dramatische reconstructies het verloop van de gesprekken. Het is het verhaal van het einde van een wereldoorlog en het begin van een andere.

We Will Remember Them

Sinds 1919 wordt de Eerste Wereldoorlog in en rond Ieper dagdagelijks op meest uiteenlopende manieren herdacht. In de auteursdocumentaire We Will Remember Them maakt Annabel Verbeke een fascinerende reis doorheen dit herinneringslandschap.

De Westhoek is één grote bezinningsplek. Sinds 1928 wordt in Ieper elke avond de Last Post geblazen. De eerste jaren tussen het puin, vandaag onder de majestatische Menenpoort, midden in een aantrekkelijk toeristisch centrum met alle mogelijke faciliteiten: hotels, restaurants, terrasjes, souvenirwinkeltjes, enz. De ruimere omgeving kan dan weer verkend worden tijdens georganiseerde busreizen, op de fiets of zelfs met de helikopter. Alle oud-strijders zijn overleden en het enige wat ons vandaag rechtstreeks met de oorlog confronteert, zijn de enorme begraafplaatsen waarmee het landschap is bezaaid. Littekens die de oorlog in het landschap achterliet, maar keurig onderhouden.

Heeft Ieper vandaag de status van onvolprezen bewaarder van de vrede in het Westen? Of spelen andere motieven een rol? We Will Remember Them biedt een genuanceerde blik op het concept van herdenken. Annabel Verbeke groeide op in Ieper en was er elke dag opnieuw getuige van de diversiteit en intensiteit van het herdenken. De aantallen bezoekers en toeristen blijven jaar na jaar stijgen, tot een hoogtepunt in de jaren 2014-2018.

In 2017 verwelkomde de Westhoek meer dan een half miljoen 'herdenkingstoeristen', zoals de bezoekers bij kenniscentrum Westtoer worden genoemd. Ondertussen wordt er ook volop ingezet op de periode na 2018 want ook dan wil de Westhoek toeristen in groten getale blijven ontvangen. En net dat inspireert de kritische blik van Annabel Verbeke: hoezeer vrede ook gekoesterd moet worden, hoe belangrijk het ook is om hulde te brengen aan hen die voor onze vrijheid hun leven gelaten hebben, toch kan men zich afvragen waar het serene herdenken stopt en de commercie begint. Is De Westhoek het Disneyland van het herdenken geworden, dagelijks bezocht en verkend door duizenden herdenkingstoeristen? Is het hele herdenkingslandschap een platgetreden toeristische route geworden?

Het spreekt voor zich dat het herdenken van de Eerste Wereldoorlog een flinke duit oplevert aan de lokale economie. Het is een niet te onderschatten economische activiteit geworden. Toeristen worden in stijl ontvangen, kerkhoven perfect onderhouden, de Last Post elke avond met astronomische precisie geblazen, en tussen dat alles heen maken vele vrijwilligers, amateurs en liefhebbers het herdenken tot wat het vandaag is: soms oogverblindend, soms onomwonden, maar vooral gelaagd en divers.

We Will Remember Them is een poëtische interpretatie van dagdagelijkse dynamiek die het herdenken van de Grote Oorlog in en rond Ieper genereert.

Een documentaire van Off World in coproductie met Canvas.

De raid op Zeebrugge

Documentaire (2010) uit de reeks Publiek geheim, over plekken in België die weinig bekend zijn bij het grote publiek, maar waarachter boeiende verhalen schuilgaan. In deze aflevering gaat het over een spectaculaire nachtelijke raid op Zeebrugge door het Britse leger op 22 april 1918. Met deze actie wilden de Britten een einde maken aan de vele aanvallen op geallieerde schepen door Duitse U-boten die vanuit Zeebrugge vertrokken. Sven Speybrouck wordt op sleeptouw genomen door Collin, een achterneef van één van deze Britse matrozen: van de 'white cliffs of Dover' over het Kanaal tot aan het moeizame gevecht in de haven van Zeebrugge. Hun tocht wordt geïllustreerd met origineel archiefmateriaal. De vraag die rest : zijn de Britten in hun opzet geslaagd?

De allerlaatste getuigen: uitzicht op vrede

In de zesdelige reeks De allerlaatste getuigen (2013) vertellen hoogbejaarde mannen en vrouwen  hun persoonlijke verhaal van lang geleden. Zij zijn de kinderen van ‘14-‘18. De allerlaatste getuigen van de ‘Groote Oorlog’.  Vanaf de lente van 2009 heeft een team van het VRT-project ‘2014-‘18 een honderdtal Vlamingen geïnterviewd die kind waren tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het zijn hun herinneringen aan die gruwelijke oorlog die in De allerlaatste getuigen centraal staan.

De allerlaatste getuigen vertelt niet de grote geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog, maar kleine verhalen over het dagelijkse oorlogsleven, samengebracht in een ingetogen programma waarbij vooral de emoties, de poëzie en de soms erg fragiele indrukken van de honderdjarigen centraal staan. Het verhaal van de allerlaatste getuigen wordt geïllusteerd met archiefbeelden en foto’s uit het privé-archief van de betrokkenen.

In 1918 start het Duitse leger een ultiem offensief. Veel families die in de buurt van het front wonen moeten vluchten. Zo ook de familie van Martha: "Maar als ze met gas gesmeten hebben, toen zijn we gevlucht. Met een wagentje, een kindervoituurke met twee erin, mijn moeder probeerde nog voor een derde maar dat ging niet ...."

Op 11 november 1918 is er na vier jaar oorlog eindelijk uitzicht op vrede. Het is wapenstilstand en de vreugde barst los. Yvonne uit Gent herinnert het zich goed: "Awel de Brabançonne speelde. Aan de Meibrugge, mijn pa, ik zal het nooit meer vergeten, mijn pa zat op de WC, drie huizen verder. En hij komme lopen, lopen, roepen: de oorlog is gedaan!."

De vader van Marcel komt thuis, maar het blije weerzien is van korte duur: "Hij is thuisgekomen met een longontsteking en heeft nog maar 24 dagen geleefd. Ik heb geen kennis van mijn vader. Hij is te vroeg gestorven daarvoor. Maar ik zie hem nog altijd in zijn bed liggen."

Canvas.be: 11 weetjes over 11 november

Op Canvas.be gaat de rubriek Canvas Curiosa op zoek naar 11 weetjes over 11 november. Bijvoorbeeld: waar is die treinwagon naartoe? Wie was de laatste Belg die sneuvelde? Wie was de allerlaatste soldaat die stierf aan het front? En weet je dat de Wapenstilstand eigenlijk niet om 11 uur maar om 12 uur moet herdacht worden? Je vindt de pagina hier. 

 

Europa na de oorlog - Apocalypse: Never-Ending War 

Op zondag 18 en 25 november om 21.00 uur kijkt Canvas in Apocalypse: Never-Ending War, 1918-1926 naar de chaotische jaren na het einde van de Eerste Wereldoorlog.  De wankele vrede die door de overwinnaars van het conflict werd opgelegd aan de verliezers, effende het pad voor totalitaire regimes en leidde nauwelijks 20 jaar later naar een nieuwe apocalyps: de Tweede Wereldoorlog.

Op 11 november 1918 kwam een einde aan de gruwelijkste aller oorlogen. In juni 1919 ‘organiseerden’ de overwinnaars de vrede met het Verdrag van Versailles. Terwijl zij een nieuwe wereldorde bedachten, worstelden miljoenen mensen en hele samenlevingen met het trauma van de voorbije vijf jaar. In de nasleep van de oorlog vielen het Duitse, Oostenrijks-Hongaarse, Russische en Ottomaanse rijk uit elkaar.  

Er kwamen nieuwe grenzen, nieuwe naties en massale migratiestromen. De economie was in vele landen ingestort en de infrastructuur vernietigd. De inflatie explodeerde en geld was niets meer waard. Ondanks de idealen van de nieuw opgerichte Volkenbond staken binnen de kortste keren oude demonen, angsten en haat opnieuw de kop op. Europa viel ten prooi aan nationalisme, revoluties, burgeroorlogen en totalitaire ideologieën. Een nieuwe apocalyps kondigde zich aan.