Afghanistan. Van hippiehemel tot terreurhel

Afghanistan staat dezer dagen volop in de belangstelling. Alweer. Vandaag lijkt het de hel voor vrouwen en al wie snakt naar vrijheid, maar ooit was Afghanistan een walhalla voor hippies en ​ Kaboel een behoorlijk westerse stad. Hoe is het zover kunnen komen? De vierdelige reeks Afghanistan, the Wounded Land vertelt de woelige geschiedenis van dat Aziatische kruitvat in de voorbije 60 jaar, aan de hand van archiefbeelden en getuigenissen van mensen die persoonlijk betrokken waren bij de vele conflicten die het land al die tijd verscheurden.

In de jaren zestig heerste er vrede in Afghanistan en stelde koning Mohammed Zahir Shah het land open voor de wereld. Kaboel leek wel een Europese hoofdstad; vrouwen kregen meer vrijheid en konden zich kleden zoals zij wilden. Het was een bestemming voor hippies op zoek naar goedkope drugs en exotische avonturen. Maar onder de oppervlakte bevond het land zich op een kruispunt: tussen Oost en West, islam en communisme, moderniteit en traditie. Toen de communisten eind jaren zeventig de macht grepen, explodeerden die tegenstellingen, en begon een reeks oorlogen die nog altijdvoortduren.

Afghanistan. The Wounded Land bekijkt zes decennia Afghaanse geschiedenis door de ogen van zij die erbij waren: strijders en burgers, mannen en vrouwen. Hun persoonlijke herinneringen aan de gouden jaren ‘60, de Sovjet-bezetting, de burgeroorlog, het Taliban-regime, 9/11 en de nasleep daarvan, openen nieuwe perspectieven op Afghanistan, zijn bevolking en zijn lot. De verhalen worden geïllustreerd met een unieke selectie beelden uit archieven in Afghanistan, Rusland en de Arabische wereld. Zo geeft deze documentaire een nieuw inzicht in wat er fout ging in het verleden en wat de toekomst kan brengen.

Afghanistan. The Wounded Land: vanaf dinsdag 5 oktober omstreeks 23.00 uur en op VRT NU.

Aflevering 1: Koninkrijk

In de jaren zestig was Afghanistan verdeeld tussen een verwesterde elite en een traditionele, grotendeels arme meerderheid van de bevolking. Een communistische revolutie zette die tegenstellingen op scherp.

Afghanistan kende in de jaren ’60 een vredevolle periode. Koning Zahir Shah stelde zijn land open voor de wereld. In die tijd zag Kaboel eruit als een Europese hoofdstad; in de beste hotels werden schoonheidswedstrijden en modeshows georganiseerd. Het was een bestemming voor hippies op zoek naar avontuur, vrijheid en verlichting. Maar niet iedereen was blij met die veranderingen. Het land was diep verdeeld tussen een verwesterde elite en de meerderheid van de bevolking, die ongeletterd en arm bleef. Toen de communisten in 1978 de macht grepen, kwamen alle tegenstellingen met elkaar in botsing en begon een eindeloze oorlog.

Met getuigenissen van onder meer: de broer van de laatste koningin van Afghanistan, Homayoun Assefi; Miss Afghanistan 1972, Zohra Yousuf; de voormalige Afghaanse minister van Mensenrechten, Sima Samar; en Fahrid Mazdak, een voormalig bestuurslid van de Afghaanse Communistische Jeugd. ​

Aflevering 2: Jihad

In 1979 trok het Sovjetleger Afghanistan binnen. In reactie daarop riepen de Afghanen op tot de Jihad tegen de goddeloze indringers. Het 'Sovjet-Vietnam' begon.

In de jaren tachtig werd Afghanistan het epicentrum van een strijd tussen islam en communisme en tegelijkertijd een slagveld van de Koude Oorlog. Nadat de Sovjet-troepen Kaboel hadden bereikt, stuurden de Verenigde Staten en de Arabische wereld wapens en geld om het Afghaanse verzet te steunen. Ook buitenlandse strijders sloten zich aan bij de Jihad tegen de atheïstische Sovjets. Onder hen bevond zich een jonge Osama Bin Laden. Die oorlog werd het 'Sovjet-Vietnam'. Na 10 jaar strijd drongen de Mujahidin de bezettingstroepen terug en droegen zo bij tot de ineenstorting van de Sovjet-Unie.

Met getuigenissen van onder meer: Mujahidin-commandant Gulbuddin Hekmatyar; Sovjet-oorlogsheld Ruslan Aushev; voormalig hoofd van de CIA voor Afghanistan, Milton Bearden.

Aflevering 3: Taliban

Het Sovjetleger trok zich terug uit Afghanistan in 1989, maar de Mujahidin-groepen bleven elkaar bekampen. ​ Het land raakte in chaos, totdat een nieuwe macht opdook: de Taliban.

Terwijl de Sovjet-Unie uiteenviel en de Verenigde Staten hun aandacht op Irak richtten, gingen de gevechten in Afghanistan tussen verschillende etnische groepen en Mujahidin-facties door. Het land kwam terecht in een nieuwe fase, nog meedogenlozer dan de vorige: de burgeroorlog. Vanuit die chaos ontstond een nieuwe macht: de Taliban. Met de steun van Pakistan en de zegen van de islamgeestelijkheid, trokken die het laken naar zich toe. Onder hun bewind werd Afghanistan het laboratorium voor een nieuw soort islamitische staat en het oefenterrein voor het terreurnetwerk van Bin Laden. ​

Met getuigenissen van onder meer Shukria Barakzai, die les gaf op een clandestiene meisjesschool; Heela Najibullah, de dochter van de laatste communistische president van Afghanistan; en Nadia Ghulam, een meisje dat zich moest voordoen als een jongen om haar familie te onderhouden tijdens het Taliban-tijdperk.

Aflevering 4: Valstrik

Na 9/11 en de omverwerping van de Taliban, probeerde een internationale coalitie vrede en democratie naar Afghanistan te brengen. Maar de hoop was van korte duur.

In Afghanistan begon 9/11 twee dagen vroeger, met de moord op Muhajedin-leider en nationale held Massoud. Het was een voorbode van de aanslagen die Al Qaeda uitvoerde in New York en Washington. De Verenigde Staten reageerden door Afghanistan te bombarderen en binnen te vallen. Toen de troepen van de militaire coalitie arriveerden om voor stabiliteit en wederopbouw te zorgen, hoopten veel Afghanen op een toekomst van vrede en democratie. Opnieuw zouden hun verwachtingen snel in duigen vallen.

In deze aflevering volgen we onder andere de verhalen van de Amerikaanse generaal Stanley McChrystal; van de Taliban-minister van Financiën Motasim; en van Nilufar Ibrahimi, een vrouw die arts werd en later in het Afghaanse parlement zetelde.