Kijk achter de schermen: Het Vaticaan - De staat van de Kerk

Dinsdag 17 september 2024 – Eind september bezoekt paus Franciscus ons land naar aanleiding van de 600ste verjaardag van de KU Leuven. Doordat de VRT-reeks Godvergeten heel wat oude wonden over seksueel misbruik in de kerk blootlegde en verregaande impact uitoefent op de hele maatschappij, krijgt dit pausbezoek een nieuwe, zware lading. Het bezoek zal door vriend en vijand gevolgd en geanalyseerd worden. 2024 is dan ook het uitgelezen jaar om 'de staat van de (katholieke) Kerk' op te maken. 

De documentaire reeks Het Vaticaan - De staat van de Kerk neemt ons mee achter de coulissen van Vaticaanstad. Professor kerkelijk recht Rik Torfs gaat in gesprek met kardinalen, bisschoppen en leden op elk niveau van de organisatie en gaat na hoe zij hun 1,4 miljard volgelingen leiden. 

Nooit eerder had het Vaticaan af te rekenen met zoveel schandalen, nooit eerder was het Vaticaan zo verdeeld over verschillende thema’s. De reeks zoomt in op enkele van die achilleshielen en toont hoe paus Franciscus de Kerk probeert te moderniseren, maar hoe zijn inspanningen botsen met de eeuwenoude structuren en gewoonten van het Vaticaan, kortom met het machtige bestuursapparaat in Rome. Voert hij echte veranderingen door voor de toekomst of stelt hij eerder de pauselijke almacht veilig? En hoe stug zijn de opvattingen van zijn onderdanen?

In zes afleveringen portretteert regisseur Kat Steppe, samen met eindredacteur Jo Badisco, de tweeduizend jaar oude en wereldwijde organisatie van binnenuit, en legt daarbij de focus op de grootste uitdagingen voor de Kerk in de 21ste eeuw.

Het Vaticaan - De staat van de Kerk vertrekt en eindigt in het hart van de katholieke wereld en werpt een verruimende blik op de werking van de grootste influencer ter wereld. Want hoewel de situatie in Vlaanderen het tegendeel doet vermoeden blijft de katholieke kerk wereldwijd elk jaar groeien in volgers. Zo trekt de reeks van de leeglopende West-Europese kerken naar de bruisende katholieke samenleving in Congo.

Aflevering 1: De paus, God op aarde

Vanaf het prille begin van haar bestaan, wordt de Rooms-Katholieke Kerk geleid door de paus, de plaatsbekleder van Jezus Christus op aarde. Petrus was de eerste, Franciscus is de 266ste.

Meer dan zijn voorganger Benedictus XVI, probeert paus Franciscus de Romeinse Curie, het centrale bestuursorgaan van de Rooms-Katholieke Kerk in Vaticaanstad, te moderniseren. Herhaaldelijk heeft hij gewezen op de tekortkomingen van die Curie. Veel gelovigen bewonderen hem hiervoor, maar tegelijk wordt paus Franciscus door vele insiders van het Vaticaan te radicaal bevonden.

Deze aflevering focust op de complexiteit van het pausschap en onderzoekt in welke mate het ambt weegt op de mens achter de paus. Via paus Franciscus duikt de aflevering in de levens van alle naoorlogse pausen.

Aflevering 2: Geld en macht

In september 2020 krijgt paus Franciscus een onthullend artikel te lezen waarin wordt beweerd dat de machtige kardinaal Angelo Becciu geld zou hebben verduisterd afkomstig uit het Vaticaanse Staatssecretariaat. De paus verzoekt kardinaal Becciu onmiddellijk om zijn ambt neer te leggen als prefect van het Dicasterie voor de Heiligverklaringen en af te zien van zijn voorrechten als kardinaal. Wanneer kardinaal Becciu ook officieel wordt aangeklaagd voor fraude, geldverduistering en ambtsmisbruik, komt hij terecht in een ongezien proces voor de Vaticaanse rechtbank.

Aflevering 3: Vrouwen in de Kerk

In tegenstelling tot de Anglicaanse, de Lutherse en de Protestantse Kerk, kunnen in de Katholieke Kerk enkel mannen gewijd worden tot priester. Vrouwen wachten al 2000 jaar op hun kans om priester te mogen worden. Maar, het Vaticaan houdt onverzettelijk de deur dicht.

Intussen bekleden meer en meer vrouwen belangrijke posities in het Vaticaans organigram, maar beslissingsmacht blijft exclusief voorbehouden aan gewijde mannen.

Hoe maakt paus Franciscus de weg vrij voor meer vrouwen in het bestuur van de Kerk? En hoe waarschijnlijk is het dat vrouwen in de toekomst priester kunnen worden?

Aflevering 4: Misbruik en seksualiteit

Schandalen van seksueel misbruik door geestelijken blijven overal ter wereld bovendrijven. Recht evenredig met dit stijgende aantal, groeit ook de verontwaardiging over de lakse aanpak van lokale geestelijken en het Vaticaan.

De aflevering zoomt parallel in op twee verhalen. De Franse kardinaal Philippe Barbarin werd beschuldigd van nalatigheid, hij zou aantijgingen van seksueel misbruik door een priester in zijn bisdom tijdens de jaren 80 en 90, niet gerapporteerd hebben en de priester overgeplaatst hebben. ​ Voormalig misdienaar Francesco Zanardi werd misbruikt door de priester in zijn Italiaanse parochie. Tientallen jaren later is hij de stem van honderden slachtoffers, waarbij hij de Italiaanse kerk en het Vaticaan dwingt om hun duistere kant onder ogen te zien.

Aflevering 5: Een kwestie van geloven

De vijfde aflevering graaft dieper naar de fundamenten van het geloof. Leven op aarde als een prelude op het eeuwige leven na de dood. Is dit essentiële geloof onvoorwaardelijk of wordt het uitgedaagd? Wat is er nodig om te geloven? En sluit dat per definitie ongeloof uit? In deze aflevering geven Romeinse geestelijken en leken een ongeziene inkijk in hun geloof en twijfels. Door de ogen van westerse missionarissen verschuift de focus van geseculariseerd West-Europa naar de Democratische Republiek Congo om te ervaren hoe het geloof beleefd wordt bij de uiterst katholieke bevolking.

Aflevering 6: De toekomst

Paus Franciscus bereidt een langverwacht bezoek voor aan de Democratische Republiek Congo, waar sinds 1985 geen paus meer voet aan grond heeft gezet. Een groot contrast met het tanende katholicisme in West-Europa. Steeds meer priesters uit levendige katholieke gebieden, zoals Congo, trekken naar West-Europa om het sterk teruglopende aantal autochtone priesters op te vangen.

In deze laatste aflevering reflecteren de belangrijkste personages uit de reeks over de toekomst van de kerk en hoe paus Franciscus die vormgeeft. Zal de kerk de sterke wereldmacht blijven die ze al twee millennia is? Wat zal er nodig zijn om de mondiale Rooms-Katholieke Kerk samen te houden?

Het Vaticaan - De staat van de Kerk is een programma van Panenka voor VRT Canvas.

Met de steun van: het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF), Screen Flanders, een initiatief van VLAIO in samenwerking met het VAF, de Tax Shelter maatregel van de Belgische Federale Overheid via Beside Tax Shelter, MIC Direzione Generale Cinema a Audiovisivo, het Garantiefonds voor de Vlaamse onafhankelijke audiovisuele productiesector.

• Het Vaticaan - De staat van de Kerk
• Vanaf maandag 23 september op VRT MAX
• Vanaf 16 oktober iedere woensdag om 21.20 uur op VRT Canvas

Het boek: Het Vaticaan. Achter de schermen van de Kerk

Op basis van de gesprekken die Rik Torfs voerde voor deze televisiereeks, schreef hij een verdiepend en persoonlijker boek met als fundamentele vraag: ‘Bestaat er een redding voor de Kerk?’ 

In dit boek gaat hij niet alleen dieper in op de kerkstructuren, zoals het statuut van de pausen en de Romeinse curie, maar ook op de voortdurende spanning tussen de hooggestemde evangelische boodschap en de concrete machtsuitoefening in al haar onvolmaaktheid.

Het boek is dit voorjaar verschenen bij Lannoo.

Interviewaanvragen voor de makers van Het Vaticaan - De staat van de Kerk graag via anne.stroobants@vrt.be (tot en met 20 september via bart.verbeeck@vrt.be).